Viện Hải dương học – Hành trình thế kỷ

Viện Hải dương học (TP. Nha Trang) vừa tổ chức lễ kỷ niệm 100 năm ngày thành lập (14-9-1922 – 14-9-2022). Một thế kỷ đã qua, Viện Hải dương học giờ đã là trung tâm nghiên cứu và đào tạo về khoa học công nghệ biển hàng đầu của Việt Nam và khu vực; có nhiều đóng góp trong việc khai thác tài nguyên biển, bảo vệ chủ quyền quốc gia trên biển, góp phần phát triển kinh tế biển của Việt Nam nói chung, tỉnh Khánh Hòa nói riêng.

Nhiều thành tựu về nghiên cứu khoa học

Theo PGS.TS Nguyễn Tác An – nguyên Viện trưởng Viện Hải dương học, những năm đầu mới thành lập, Sở Hải dương học nghề cá Đông Dương được Chính phủ Pháp trang bị một tàu nghiên cứu chạy bằng hơi nước 450 mã lực, trọng tải 750 tấn mang tên De Lanessan để phục vụ nghiên cứu nghề cá và hải dương học. Nhờ có trang thiết bị nghiên cứu hiện đại, các dữ liệu khoa học về biển, đảo Việt Nam được các nhà khoa học thu thập, công bố rất sớm. Viện đã khẳng định được vai trò tiên phong trong các nghiên cứu đặt nền móng về hải dương học ở Đông Dương qua những nghiên cứu về điều kiện tự nhiên, vật lý thủy văn, địa chất, nguồn lợi thủy sản, điều kiện đặc trưng hình thành các rạn san hô ở Biển Đông, các dòng chảy nóng lạnh ven bờ Việt Nam, mỏ phốt phát và khu hệ chim biển ở Hoàng Sa, phân bố độ sâu ở Biển Đông và cảnh báo vùng đánh bắt nguy hiểm ở Trường Sa. Đến nay, các nghiên cứu này vẫn còn giá trị tham khảo quý báu. Điều thú vị, các nhà khoa học đã phát hiện rất sớm hiện tượng nước trồi trong khu vực biển Việt Nam. Những kết quả này được coi là những dữ liệu quan trọng đầu tiên để đánh giá hệ sinh thái biển và trữ lượng nguồn lợi thủy sản. Trong suốt thời gian hoạt động, tàu De Lanessan đã thực hiện 52 chuyến khảo sát, thu mẫu 577 trạm ở vùng biển, đảo Việt Nam.

Năm 1937, Viện Hải dương học Đông Dương xây dựng bảo tàng hồ cá tại tầng hầm tòa nhà chính của viện và mở cửa đón khách tham quan. Nhằm phục vụ công tác nghiên cứu mẫu sinh vật biển của các nhà khoa học, năm 1948, viện tiếp tục xây dựng bảo tàng mẫu vật có diện tích 400m², 4.000m kệ, 7.000 lọ lưu mẫu, được sắp xếp theo phân loại sinh học. Bảo tàng đã chuyển giao mẫu vật của khoảng 200 loài sinh vật biển cho các bảo tàng khác nhau trên thế giới. Ngày nay, với tên gọi Bảo tàng Hải dương học, nơi đây lưu giữ hơn 27.000 mẫu sinh vật biển của gần 5.000 loài được thu thập khắp các vùng biển Việt Nam và khu vực lân cận. Bảo tàng là điểm đến lý tưởng để du khách có cơ hội khám phá và chiêm ngưỡng thế giới sinh vật biển kỳ thú với các hệ sinh thái rạn san hô, rừng ngập mặn, hệ sinh thái biển khơi; đồng thời giúp du khách có sự nhìn nhận sâu sắc hơn về môi trường biển, các vấn đề rác thải nhựa đại dương, thủy triều đỏ, về chủ quyền biển đảo với mô hình 3D các đảo của quần đảo Trường Sa, mô hình cột mốc chủ quyền tại công viên Trường Sa…

Theo PGS.TS Đào Việt Hà – Viện trưởng Viện Hải dương học, việc hợp tác quốc tế nghiên cứu biển ở Việt Nam bắt đầu từ rất sớm. Ngay khi vừa thành lập, Viện Hải dương học Đông Dương đã đón nhiều nhà khoa học từ các nước châu Âu đến làm việc và tham gia các chuyến khảo sát trên tàu De Lanessan. Trong 30 năm qua, Viện Hải dương học đã mở rộng mối quan hệ nghiên cứu với nhiều nước trên thế giới, như: Cộng hòa Liên bang Nga với các chuyến khảo sát trên tàu Viện sĩ Oparin nghiên cứu đa dạng sinh học vùng biển Việt Nam; chương trình khảo sát nghiên cứu khoa học biển phối hợp Việt Nam – Philippines trên Biển Đông; hợp tác khoa học biển giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, nghiên cứu động học dinh dưỡng và sinh vật phù du dưới tác động sinh địa hóa của dòng vật chất từ sông Mekong và nhiều quốc gia khác…

Khát vọng vươn ra biển lớn

Trải qua 100 năm hoạt động, hiện nay, Viện Hải dương học đã xây dựng hệ thống dữ liệu biển của quốc gia, tập hợp kết quả của 6.731 chuyến khảo sát trên Biển Đông với tổng số 149.000 trạm về điều kiện tự nhiên, nguồn lợi, tài nguyên và môi trường Biển Đông. Các kết quả nghiên cứu về hải dương học và sinh học cùng với các giải pháp kỹ thuật, công nghệ rất có giá trị trong ứng dụng thực tiễn nhằm sử dụng, khai thác hợp lý nguồn tài nguyên biển và khẳng định chủ quyền biển đảo của Việt Nam.

Hiện nay, ngoài trụ sở làm việc, nghiên cứu, Viện Hải dương học còn có các hợp phần khác, bao gồm: Bảo tàng Hải dương học, Trạm quan trắc tài nguyên và môi trường biển miền Nam tại Nha Trang, Trạm quan trắc môi trường biển Cần Giờ tại TP. Hồ Chí Minh và các cơ sở thực nghiệm. Viện có đội ngũ cán bộ nghiên cứu được đào tạo chính quy với tổng số 123 viên chức, trong đó có 2 giáo sư, 2 phó giáo sư, 19 tiến sĩ và 40 thạc sĩ. “Qua thực tiễn hình thành, hoạt động và phát triển, ngày nay, Viện Hải dương học đã trở thành một trung tâm nghiên cứu mạnh về hải dương học khu vực Đông Nam Á, khẳng định được uy tín, vị thế trên trường quốc tế… Sự phát triển không ngừng của Viện Hải dương học gắn liền với chính sách và sự đầu tư của Chính phủ, của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam và hợp tác quốc tế. Qua thực tiễn 100 năm, Viện Hải dương học đã phát triển thành một cơ sở nghiên cứu biển với nguồn nhân lực trình độ cao, trang thiết bị nghiên cứu đủ mạnh, sẵn sàng phục vụ cho sự nghiệp tiến ra biển khơi của quốc gia”, PGS.TS Đào Việt Hà bày tỏ.

Phát biểu tại lễ kỷ niệm 100 năm ngày thành lập Viện Hải dương học, ông Nguyễn Hải Ninh – Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy đã đánh giá cao những đóng góp của viện đối với sự phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh, nhất là trong việc bảo tồn đa dạng sinh học, phát triển kinh tế biển, du lịch. Ông mong muốn Viện Hải dương học sẽ tiếp tục đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và có nhiều đóng góp quan trọng cho sự phát triển bền vững của địa phương, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu, nước biển dâng, hiện tượng ô nhiễm môi trường, suy giảm các hệ sinh thái, đa dạng sinh học, nguồn lợi sinh học…; tiếp tục là địa chỉ đỏ trong việc khám phá những điều kỳ thú từ biển, giáo dục những kiến thức của đại dương, lan tỏa mạnh mẽ hơn nữa tình yêu, ý thức bảo vệ chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

Cách đây 100 năm, ngày 14-9-1922, Toàn quyền Đông Dương đã ký sắc lệnh thành lập Sở Hải dương học nghề cá Đông Dương, trụ sở đặt ở Nha Trang với mục tiêu “khảo sát điều kiện tự nhiên và nguồn lợi sinh vật kết hợp với việc đánh cá thí điểm tại Biển Đông bao gồm 2 quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa và Biển Hồ ở Campuchia để xác định chiến lược cho nghề khai thác cá ở Đông Dương; đồng thời triển khai nghiên cứu các công nghệ chế biến và nuôi trồng hải sản”. Ngày 1-12-1929, Tổng thống Pháp quyết định nâng cấp thành Viện Hải dương học Đông Dương và trở thành viện nghiên cứu khoa học lớn trong khu vực Đông Nam Á. Trải qua nhiều lần đổi tên, đến năm 1993, viện chính thức mang tên Viện Hải dương học (hiện nay trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam). ________________________________________ Viện Hải dương học đã vinh dự được Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động hạng Nhất năm 1997; Huân chương Độc lập hạng Ba năm 2002; Huân chương Độc lập hạng Nhì năm 2007 và Huân chương Độc lập hạng Nhất năm 2012. Mới nhất, Viện Hải dương học đã được Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động hạng Nhất vì đã có nhiều thành tích trong công tác nghiên cứu khoa học giai đoạn 2017-2022.

XUÂN THÀNH

Nguồn: https://www.baokhanhhoa.vn/xa-hoi/202209/vien-hai-duong-hoc-hanh-trinh-the-ky-8263108/